Cemal \u00dcn*<\/strong><\/p>\n K\u00f6klerinden yere ba\u011fl\u0131 zeytin ve \u00e7\u0131nar a\u011fa\u00e7lar\u0131, \u00fczerlerinde umars\u0131zca dola\u015ft\u0131\u011f\u0131m\u0131z \u00e7imenler, sokaktaki kediler, k\u00f6pekler, 10 bin y\u0131l evvel evcille\u015ftirerek etini s\u00fct\u00fcn\u00fc beslenmek i\u00e7in kulland\u0131\u011f\u0131m\u0131z koyun, ke\u00e7i, s\u0131\u011f\u0131r, domuz, bunlara yap\u0131\u015farak kanlar\u0131n\u0131 emen keneler ve pireler… D\u0131\u015far\u0131dan bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131 vakit birbirinden farkl\u0131 g\u00f6r\u00fcnseler de biyoloji bilimi bunlar\u0131, genomlar\u0131n\u0131 saklama ve o genomun \u015fifrelerini kullanma \u00fcsluplar\u0131 benzeri oldu\u011fu i\u00e7in t\u0131pk\u0131 s\u0131n\u0131f canl\u0131 k\u00fcmesi olarak isimlendirmi\u015f ve \u00f6karyot canl\u0131lar ismini vermi\u015f. Bu canl\u0131lar genomlar\u0131n\u0131 h\u00fccrelerinin i\u00e7inde \u00f6zel bir b\u00f6lmede, h\u00fccre \u00e7ekirde\u011finin i\u00e7ine gizlemi\u015fler. H\u00fccre yap\u0131s\u0131 bulunmakla bir arada h\u00fccre \u00e7ekirde\u011fi bulundurmayan, hasebiyle genomu h\u00fccre i\u00e7erisinde \u00f6zg\u00fcr duran bakteriler ise ba\u015fka bir k\u00fcme olarak s\u0131n\u0131fland\u0131r\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. Ba\u015fka bir s\u0131n\u0131f olsa da bakteriler de \u00f6teki canl\u0131lar \u00fczere genom olarak d\u00f6rt farkl\u0131 harfin (A, T, C ve G) art geriye dizili halinden olu\u015fan bir yap\u0131 kullan\u0131yorlar.<\/p>\n Bir de \u00fc\u00e7\u00fcnc\u00fc bir k\u00fcme var ki biyoloji bilimi bunlar\u0131 canl\u0131 s\u0131n\u0131f\u0131na m\u0131 yoksa cans\u0131z s\u0131n\u0131f\u0131na m\u0131 koyaca\u011f\u0131na \u015fimdi karar verememi\u015f! Lakin bunlar\u0131n da genomu var. Vir\u00fcs ismi verilen bu varl\u0131klar, kolay yap\u0131lar\u0131na kar\u015f\u0131n genomlar\u0131n\u0131n varl\u0131\u011f\u0131n\u0131 garantiye alarak onlar\u0131n say\u0131s\u0131n\u0131 \u00e7o\u011faltmak i\u00e7in, \u00e7ar\u00e7abuk hem genomlar\u0131 \u00e7ekirdek i\u00e7inde saklanm\u0131\u015f canl\u0131lar\u0131n h\u00fccrelerini hem de h\u00fccre \u00e7ekirde\u011fi bulunmayan bakterileri esir alarak kendi \u00fcremeleri i\u00e7in kullanabiliyorlar. Vir\u00fcsler, genom olarak DNA\u2019n\u0131n yan\u0131 s\u0131ra RNA\u2019y\u0131 da kullanabiliyorlar. RNA da DNA \u00fczere d\u00f6rt harften olu\u015fuyor, bir tek farkla, T yerine U bulunduruyor. Ayr\u0131yeten DNA\u2019ya oranla korunmas\u0131 daha g\u00fc\u00e7, \u00e7ok fazla de\u011fi\u015fime maruz kalabiliyor. Birinci ba\u015fta zay\u0131fl\u0131k \u00fczere g\u00f6r\u00fcnen bu \u00f6zellik RNA genomu ta\u015f\u0131yan vir\u00fcslerin en g\u00fc\u00e7l\u00fc yan\u0131n\u0131 olu\u015fturuyor; bu de\u011fi\u015fim sayesinde kendilerine \u00e7ar\u00e7abuk istila edip kullanabilecekleri yeni h\u00fccreler bulabiliyorlar.<\/p>\n GENOM SAVA\u015eININ A\u00c7TI\u011eI YARALAR<\/b><\/p>\n Genomlar kendilerini kopyalayarak \u00e7o\u011falmak ve sonraki nesillere aktar\u0131larak varl\u0131klar\u0131n\u0131 s\u00fcrd\u00fcrmek i\u00e7in, i\u00e7lerinde bulunduklar\u0131 h\u00fccreleri ve m\u00fcnasebetiyle canl\u0131y\u0131 adeta bir kumanda merkezi \u00fczere y\u00f6netirler. Genomun kopyalanmas\u0131 i\u00e7in d\u0131\u015fardan A, T, C, G \u00fczere DNA yap\u0131 ta\u015flar\u0131n\u0131n al\u0131nmas\u0131 gerekiyor. Bunlar da lakin \u00f6b\u00fcr canl\u0131lar\u0131n yap\u0131s\u0131nda bulunuyor ve ka\u00e7\u0131n\u0131lmaz olarak di\u011fer canl\u0131lar\u0131n yenmesi ve genomlar\u0131n\u0131n par\u00e7alanmas\u0131 gerekiyor. Par\u00e7alanan genomlar\u0131n yap\u0131 ta\u015flar\u0131n\u0131 kullanarak kendi genomlar\u0131n\u0131n kopyalanmas\u0131 imkanl\u0131 hale geliyor. B\u00fct\u00fcn canl\u0131lar ortas\u0131nda m\u00fcddet gelmekte olan bu genom sava\u015flar\u0131nda insan \u00f6zel bir pozisyona sahip olmakla bir arada tarih, insan\u0131n bu sava\u015flardan b\u00fcy\u00fck yaralar ald\u0131\u011f\u0131n\u0131 g\u00f6steriyor.<\/p>\n Bakterilerin ve vir\u00fcslerin en b\u00fcy\u00fck silah\u0131 \u00e7ok k\u0131sa m\u00fcddette \u00e7ok fazla \u00fcremeleri ve bu \u00fcreme s\u0131ras\u0131nda hem genomlar\u0131n\u0131n kopya say\u0131lar\u0131n\u0131 art\u0131rmalar\u0131 hem de genomlar\u0131nda de\u011fi\u015fik noktalarda farkl\u0131la\u015fmalar elde etmeleridir. Bu farkl\u0131la\u015fmalar\u0131n kimileri onlara olumsuz tesir ederken kimileri da onlar\u0131n, \u00f6rne\u011fin antibiyotiklere diren\u00e7 g\u00f6stermeleri \u00fczere \u00f6zellikler kazanmalar\u0131n\u0131 sa\u011flar. Bu \u00f6zellikleriyle, vir\u00fcsler ve bakterilerin \u00e7a\u011fda\u015f bilimlerin \u015fimdi ortaya \u00e7\u0131kmad\u0131\u011f\u0131 periyotlarda genom sava\u015flar\u0131nda insan tipine a\u011f\u0131r darbeler indirdi\u011fini g\u00f6r\u00fcyoruz. \u00d6rne\u011fin veba hastal\u0131\u011f\u0131na neden olan bakteri Yersinia pestis tekraren kere milyonlarca insan genomunu yok etti . Bu bakteri 1300\u2019l\u00fc y\u0131llar\u0131n ortalar\u0131nda Avrupa n\u00fcfusunun yar\u0131ya yak\u0131n\u0131n\u0131 ortadan kald\u0131rd\u0131. O devirlerde vir\u00fcs ya da bakteri diye bir varl\u0131ktan ve kavramdan haberi olmayan be\u015ferler \u00e7aresizce dualara ve b\u00fcy\u00fclere ba\u015fvurdular. \u00c7a\u011fda\u015f bilimlerin ortaya \u00e7\u0131kmas\u0131 sonucunda bakterilerin ve vir\u00fcslerin genomlar\u0131n\u0131n kopyalanmas\u0131 ve \u015fifrelerini kullanmalar\u0131n\u0131 engellemek \u00fczere antibiyotik ve a\u015f\u0131lar geli\u015ftirildi.<\/p>\n K\u00dcRESEL ISINMA VE \u0130NSAN GENOMUNUN YEN\u0130LG\u0130S\u0130<\/b><\/p>\n Son 30 y\u0131lda insan, genom bilimi geli\u015ftirdi ve hem kendi genomunun tabiat\u0131n\u0131 hem de d\u00fc\u015fman genomlar\u0131n\u0131n tabiat\u0131n\u0131 daha yeterli anlamaya ba\u015flad\u0131. Kendi genomunun yap\u0131s\u0131n\u0131 inceleyen insan, ge\u00e7mi\u015fteki cetlerinin binlerce tahminen de milyonlarca sefer farkl\u0131 vir\u00fcsler taraf\u0131ndan ata\u011fa u\u011fram\u0131\u015f oldu\u011fu[1]nu g\u00f6rd\u00fc. Yakla\u015f\u0131k 3,2 milyar harften olu\u015fan insan genomunun neredeyse yar\u0131s\u0131 vir\u00fcs genomu kal\u0131nt\u0131lar\u0131ndan olu\u015fmaktayd\u0131. Vir\u00fcsler insanlara bula\u015ft\u0131klar\u0131nda kendi genomlar\u0131n\u0131n kopyalanmas\u0131n\u0131 sa\u011flamak i\u00e7in insan genomunun i\u00e7ine yerle\u015firler, daha sonra ayr\u0131l\u0131rlar. Anla\u015f\u0131lan o ki kimi vir\u00fcsler kritik genom b\u00f6lgelerindeki de\u011fi\u015fimlerden \u00f6t\u00fcr\u00fc bu ayr\u0131lmay\u0131 ger\u00e7ekle\u015ftirememi\u015fler, orada \u00f6ylece kalakalm\u0131\u015flar. Bu nedenle insan genomu adeta genom sava\u015f\u0131na gelen asker vir\u00fcslerin bir mezarl\u0131\u011f\u0131 \u00fczeredir. Genom bilimi sayesinde art\u0131k kendi genomumuzda ya da vir\u00fcs genomunda tek bir harfin de\u011fi\u015fmesinin ne \u00fczere riskler i\u00e7erdi\u011fini kestirim edebiliyoruz. Son iki y\u0131l\u0131n yaln\u0131zca en \u00fcnl\u00fc vir\u00fcs\u00fc de\u011fil tahminen de en \u00fcnl\u00fc varl\u0131\u011f\u0131 Covid-19 hastal\u0131\u011f\u0131n\u0131n fakt\u00f6r\u00fc olan Sars-Cov-2 vir\u00fcs\u00fc iki y\u0131lda d\u00f6rtten fazla varyant olu\u015fturdu. Bu s\u00fcratli de\u011fi\u015fimin nedeni RNA vir\u00fcs\u00fc olmas\u0131 ve \u00e7ok fazla bula\u015farak, \u00e7ok fazla \u00e7o\u011falmas\u0131yd\u0131.<\/p>\n \u0130ngiltere\u2019de yeni bir varyant ortaya \u00e7\u0131kt\u0131\u011f\u0131 periyotta, \u0130ngiltere\u2019nin t\u00fcm d\u00fcnya ile olan ekonomik, siyasi, sosyolojik ilgileri sars\u0131ld\u0131, havaalanlar\u0131 kapat\u0131ld\u0131. T\u00fcm bunlar vir\u00fcs\u00fcn genomunda, kritik bir b\u00f6lgede nas\u0131l bir tesirinin olaca\u011f\u0131 kestirilemeyen bir harf de\u011fi\u015fimi olmas\u0131yd\u0131. Zira bir harf de\u011fi\u015fimi bu sava\u015fta, insan ya da vir\u00fcs i\u00e7in sava\u015f\u0131n sonu manas\u0131na gelebilir. K\u0131sa m\u00fcddette \u00e7ok say\u0131da \u00fcreme ve de\u011fi\u015fim ge\u00e7irmek, \u00e7ok varyasyona sahip olmak bu sava\u015fta en k\u0131ymetli silahlar. Bu silahlar da daha \u00e7ok bakterilerde ve vir\u00fcslerde var. Sars-Cov-2 \u00e7a\u011fda\u015f genom bilimi ve a\u015f\u0131 teknolojisine kar\u015f\u0131n D\u00fcnyada 652 milyon insan\u0131 enfekte etti ve 7 milyona yak\u0131n insan\u0131n hasebiyle genomun yok olmas\u0131na neden oldu. Gelecekte be\u015ferler bu sava\u015fta kullanmak \u00fczere daha ne \u00fczere \u00e7aba ara\u00e7lar\u0131 geli\u015ftirecekler g\u00f6rece\u011fiz. Ama ara\u015ft\u0131rmalar insan genomunun gelecekte daha fazla vir\u00fcs sald\u0131r\u0131s\u0131na u\u011frayaca\u011f\u0131n\u0131 iddia eden sonu\u00e7lar ortaya koyuyor. M\u00fcmk\u00fcn taarruz art\u0131\u015f\u0131n\u0131n temel tetikleyicisi ise global iklim de\u011fi\u015fikli\u011fi olacak.<\/p>\n Konuyla ilgili ara\u015ft\u0131rmalar iki derecelik bir art\u0131\u015f durumunda 3 bin farkl\u0131 g\u00f6\u011f\u00fcsl\u00fc cinsinde g\u00f6\u00e7 dalgalar\u0131n\u0131n ba\u015flayaca\u011f\u0131n\u0131 ve bu g\u00f6\u00e7le birlikte vir\u00fcs \u00e7e\u015fitlenmesinin artaca\u011f\u0131n\u0131 \u00f6ng\u00f6r\u00fcyor. Vir\u00fcs \u00e7e\u015fitlenmesi ile vir\u00fcslerin 4 bin sefer tipler ortas\u0131 ge\u00e7i\u015f taarruzunda bulunaca\u011f\u0131 kestirim edilirken, do\u011fal olarak be\u015ferler da bu ataklardan hissesini alacak \u00fczere g\u00f6r\u00fcn\u00fcyor. Ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar her tipler ortas\u0131 vir\u00fcs s\u0131\u00e7ramas\u0131n\u0131n mutlak surette Covid-19 gibisi bir pandemiye yola a\u00e7mayaca\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6ylese de tehdit gere\u011fince korkutucu. Genom sava\u015flar\u0131 rastgele bir t\u0131p i\u00e7in bitse de t\u00fcm canl\u0131lar i\u00e7in lakin D\u00fcnya\u2019n\u0131n sonu gelirse bitecek. Global \u0131s\u0131nman\u0131n ana tetikleyicisi insan \u00e7e\u015fidi i\u00e7in bunun bedeli genom sava\u015flar\u0131 a\u00e7\u0131s\u0131ndan a\u011f\u0131r bir ma\u011flubiyet manas\u0131na gelebilir.<\/p>\n *Ege \u00dcniversitesi, Fen Fak\u00fcltesi, Molek\u00fcler Biyoloji Anabilim Dal\u0131<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Ara\u015ft\u0131rmalar insan genomunun gelecekte daha fazla vir\u00fcs sald\u0131r\u0131s\u0131na u\u011frayaca\u011f\u0131n\u0131 kestirim eden sonu\u00e7lar ortaya koyuyor. M\u00fcmk\u00fcn ak\u0131n art\u0131\u015f\u0131n\u0131n temel tetikleyicisi ise global iklim de\u011fi\u015fikli\u011fi olacak.<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":35133,"comment_status":"closed","ping_status":"","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":[],"categories":[10],"tags":[2572,2571,1419,1285,2570],"yoast_head":"\n