Temenê min derdora 15yê ye. Bo min her tişt nû ye û serdemek li ber kendalek bêtirs meşandinê ye. Destpêka lîseyê ye. Pola 9ê ye. Berêvarê ye. Tenefusa dawî, ez bi çend hevalên xwe re di bin baran û firtûneyê da li pişt dibistanê li quncigek cixareya boçik sor, dor bi dorê em duyê wê dikşînin cîgera xwe. Agirê cixareya boçik sor bi hilmên me yê wehşî dişîbiya rêyek teng û dirêj û ji agir hatiye çêkirin. Di wê tofan û baranê da li ber me keçikek bejin dirêj derbas bû.

Zerik bû. Li ser hinarokên wê çend pizikên sor hebûn. Rêçûna wê agresif bû. Di bin çavên xwe re li me nêrt û bi lez derbas bû. Tabî em ecemî bûn. Di serî da îfşabûna me li ber me dê astengiyên dijwar vekirina. Yanî hê nû me gotiye bismillah! Di rojên ewil da naskirina me ya li hemberî mamosteyên nexweş û memurên dewletê ewê encamek baş derneketa. Bi vê tirsê me cixareya xwe damirand. keçika ku me dîbû, em bidizîka li pey wê çûn. Ka ewê mamosteyê li korîdoran nobedê digirtin re tiştek bêje an ewê berê xwe bide odeya midur.

Keçik rasterast ket sinifa xwe. Em jî bi dilek rihet ketin dersa xwe. Jixwe çi bû ji wê gavê destpêkir, her roj dilop bi dilop diniqutiya bîra lisana û hişê min. Deqe wek nexweşîna qanserê/penceşîrê hemû şaneyên min dagir dikir. Êdî xelasî tinebû. Ez ketibûm tûrikê êşa konutuna. Tiştek wisaye ku tu soberiyê nizanî lê tu xwe bêhiş û bêtirs davêjî nav deryayê. Konutun encamê hesap nake, tik û deriye fermana bijî, dide ber te. Erê, li ber me çolên eraban tinebû bo em bibin mecnûn. Li pêşiya me çiyayên dijwar tinebû ku em qul bikin û derbas bibin. Ger hûn bêjin evîna ewil çî ye, ezê bersiva xwe di sitrana Beytocan da bi risteyek rast bikim; “Evîna te min dîn kir ”. Û meriv carkî dîn bibe, yên din bayê payîzê ne û tava bihara şîregermî ye…

Di wextek wisa da istikrar Beytocan gihişt hawara min. Derd li ser derdan mezin kir, lê min bervî hîçbûnê va nebir, alîkariya nasîna min kir. Armanca min hinek lisana harbûyî rawestandin bû ka ezê ji kû va zanibûma di hiş da hêdî hêdî hêlîna xwebûnê dê ava bikira. Piştî çûndînê te Seydayê dilan, rojên ku min dest bi guhdariya te kir li ber çavên min kîte bi kîte derbas bû. Konut hevok piştî bîst û sê sal bêhemdî xwe ji lêvên min weşiya; “Ê herî ezap û azar di wextekî da meriv ji yekê gelek hez bike bibenebe meriv xwe jibîr dike û hay ji qiymeta xwe nabe”.

Sewda xwe jibîr kirine. Har û dînbûnê di serda bê, wêrekiyek wisa bixwe re tîne ku ne ferman ne qral ne jî eşir nas dike. Di serdemek wisa da Beytocan bi istikrar xwe yê nerm û efsunî bi min re rêhevaliyek kir. Çimkî vegotina wî meriv dibir û dikir nav reştariya sewdayê. Lê hezkirina welat û bi peyamên hişyarbûnê jî li ber min rê vedikir. Wek mesken risteyên ku emê bixweynin; hem rexneyê bar kiriye ser milên xwe hem jî peyama ku hunermend dide, ji kû derê bang dike bo nêrîn û tevgirtina wî ya destnîşan dike gelek muhîme; “Te xwendiye bi çi zimanî/Gelo çima şiyar nabî”. Mesken riste ji sitrana “Her tişt vir e” û hunermend didomîne; “Rabe ji xewa xefletê/Guh mede mal û serwetê”.

Dewlemendiya herî mezin xwedî derketina welat û çanda xwe ya qedîm e. Lê mixabin di bin kapîtalîzma wehşî û ê bêbav da kes li rûyê kesî nanêre. Risteya, gelo tu çima şiyar nabî, ji kê û kî re tabana? Bêşik şîrek û hevkarên serdestan û memurên di welatê me de hespên xwe dajon re dibêje. Dîsa kilama wî ya bi navê “axîna te nalîna min” de em tabanının ku ne cilde nivîsiye û stiriye, di hunera xwe de zîrekbûna wî jî tê dîtin. Sitrana ku afirandiye hêla wateyê da qat bi qat e. Sewda heye, civak heye û guhdarvanên ezîz re pirsek dike; “Gelo çima hûn serdest in/Em bindest in li vê dinê”.

“Ka delala min bidin min/Min bi tiştan nexapînin”. Beytocan robarek agir bû ji rihê har û dîn re tehm û derman bû. Bi deng û risteyên xwe valahiya di rih da peyda dibû, xweş lê bi êş tije dikir. Navê hunermend hesret û gurbet bû di ser da evîna welat bû awaz û nîşeneya wî. Li ser hespek çargavî bi muzîka xwe hemû esmanên welat geriya û konut ger bênavber ewê bidome. Lisan vekirî bû, dilnizm bû û ji welat û gelê xwe hez dikir. Hezkirinek ne yek alî bû gelê wî jî jê hezdikir. Çaxê herkes vedikişiya odeya xwe, kaseta Beytocan dianî ser teybê û bi istikrar wî yê herikbar di xew re diçûn. Di her qada civakê da dihat guhdar kirin. Çimkî Beytocan rihê civaka xwe ya bindest bû. Çawa digot û distriya wisa jî jiya. Hin stranbêj ên xav îro em temaşe dikin bûne qurbana egoyên xwe. Beytocan bêbersiv û bêmenfaat hunera xwe kiribû xizmeta gel. Ewê her tim bi rêzdarî û qedir bilindî were nasîn.

Di zindanan da bi salan bi rêhevalên xwe re berxwe da. Ji Beytocan ditirsiyan. Ji ber ku di destê hunermend da çekek ji gulle û topan bihêztir û bibandor hebû… Wek her ferdê gelê xwe di bin zordestî û îşkenceyan da bêdilê xwe berê xwe da kolanên Ewropayê û li vir hunera xwe domand, afirand û rojek gazînek jî nekir. Herê çaxê vegeriya mala xwe ya Diyarbekir dilşikestî vegeriya. Li gurbetê êşiya bû. Ka kî û kê bi çi awayî wî êşandibû em nizanin û rojek viya neanî ser ziman. Çimkî Beytocan ji mizamiza populerbûnê xwe dûr xistibû; mesken destnîşana hişê hunermendê me dike ku ew qas ji xwe û hunera xwe bawer bû. Gavek ji armanca xwe ya azadiyê û serbestbûnê paşva neavêt.

Seyda Beytocan şoreşgeriya hunerê dikir û li ser vê esasê jî bi zîrekî meşiya. Strana wî ya bi navê “Hawar Delal”ê bi surealîstbûna xwe ji hemû kilamên wî vediqetiyan. Seyda dibêje; “Textek çêkin ji hewayê/Şîbak lêdin ji qeshayê/Horî bînin ji wê dinyayê/Dîsa sebra min bê te nayê”. Dinyayek bi baskên hezkirinê va û ji xiyalan pêkhatî li aliyê din dinyayek ling wê li erdê.

Beytocan bo min du serdem hêma dike. Yek bi istikrar xwe yê ji gurçik û lisan yên din jî li hemberî dijminên gel bi hunera xwe bo hişyarkirinê bikaranî û jiyanek ji serî heta binî rûmetwer jiya. Di strana xwe ya “zinga zinga lisana min/Bîst û yekê adarê” da dibêje “doza min û te yek e were şerê xwe bike”. Deriye ne şoreşî, rexneyan jî di stranên xwe da bang dike; “hevale minê dilovan îro buyî çîrokvan” û “şiyar bibe ji xwe re”. Sî-çil sal berê konut risteyan hatibûn gotin lê mixabin îro partî û tevgerên kurdan li ber şerek navxweyî ne. Gelê kurd ji şebekeyên îhanete re dengek xurt dernexin emê dîsa vegerin serî tahminen jibinî têk biçin. Ezê nivîsa xwe bi gotina hunermend Beytocan bi dawî bikim; “Gelo tu çima hişyar nabî”.

ŞEVATA TAVÊ

Xaleke din a girîng jî şewata tavê ye. Ji ber tava zêde çermê laşê mere dikare biêşe û bişewite. Di çerm de sorbûn, şewat, êş, xur, peq dikare çêbibe. Asta şewatê girîng e. Carinan asta şewata tavê zêde tabana û di çerm de peq jî çêdibin ku konut rewşek hê cidî ye.

ŞEWATA TAVÊ ÇAWA DERBAS TABANA?

Di şewata tavê de heta 48 saetan di çerm de êş, hesta germahiyê û şewitîn berdewam dike. Merhemên nêmdarkirinê dikare bên bikar anîn. Rojê 3ê deva û du rojan konut merhem wê mirov rehet bike.

Merhemên tîr ne baş in û divê neyên bikar anîn. Ji ber ku dikare temasa hewayê ji laş qut bike û xwêdanê asteng bike.

Bi pembo an jî paçekî bi ava cemidî şilkirî ciyên bûne teğin dikare bên paqijkirin. Bi ava hênik mirov dikare serê xwe bişo.

Divê pir av bê vexwarin ku rê li ber nexweşiyan bên girtin. Piştî şewatê laşê mirov pir avê wenda dike û hewcedarî bi vexwarina avê zêde tabana.

Heta hefteyekê qalikê çerm wê rabin û mirov dikare merhem-kremên nêmdarkirinê bikar bîne. Merhemên wekî vazelînê tîr ku qulikên çerm dixetimîne bikar nînin.

Yek ji wan şaşiyên di şewata tavê de tê kirin jî konut in; mirov macûna diranan, ava bacanên sor, mast, merhemên tîr li ciyê birînên şewatê didin. Tu sûd û fêdeya van tiştan tune ye. Berovajî wê xwêdanê zehmet dikin û paqijkirina wan zehmet e. Û konut tişt dikarin bibin sedema girtina mîkrob û enfeksiyonan jî. Ji kerema xwe re baldar bin û di vê mijarê de derdora xwe jî hişyar bikin.

Şaşiyek din jî ew e ku merhemên tavê û yên ji bo reşbûnê tê tevlihevkirin û li laş tê dayîn. Konut şaş e, hewce ye kremên tavê bi deriye bên bikaranîn.

Kesên asta şewata wan a tavê zêde be û peq li canê wan hebe hewce ye herin nexweşxanê.

PÊŞNIYAR JI BO PARASTINA TAVÊ

Jixwe bi giştî peyva me ya derbasdar mesken e ku tedaviya herî serketî nexweş neketin e an go xwe parastina ji nexweşiyê ye. Ji bo em xwe ji bandorên nebaş ên tavê biparêzin, ji bo tav li me nexe û em ji ber tavê neşewitin hewce ye em pir baldar bin.

Dema tav herî no ye saet 10-16 ye. Wî wextî heta ji mirov tê divê dernekeve derve. Ku mirov ji neçarî derket derve jî bêtir li bin siyan bimeşe û bisekine çêtir e. Bikaranîna şewqe, berçavkên tavê, sîwan-şemsiye û krema tavê jî alîkariyê dike. Bi taybetî zarokên biçûk, kesên yextiyar û kezên nexweşiyên wan ên giran û kronîk hene divê pir baldar bin.

Cilên rengên wan vekirî, fireh û rehet, cilên tenik û ne qalin li xwe bikin.

Zêde avê vexwin û deva bi ava hênik serê xwe bişon.

Kesên dikevin behrê jî divê dema pir no ye (saet 10-16), zêde nekevin behrê û xwe nedin ber tavê.

Li ciyên ku tav zêde dikeve hundir hewce ye bi perdeyên rengên wan girtî tav bê astengkirin. Hundir jî baş bê hewadar kirin.