Son yıllarda genç ve zinde kalma, sağlıklı yaşlanma konusunda tolemerlerden sıkça kelam ediliyor. Tolemerler, DNA hücresinin en sonunda bulunuyor ve kromozomları koruyorlar. Telomerlerin uzunlukları hücrelerin hayat müddetini belirliyor ve her bir hücre bölünmesinde telomerler kısalıyor. Telomer kısalması yaşlanmanın da başlangıcı olarak kabul ediliyor. Telomer kısalmasına yaş, cinsiyet, gerilim, yanlış beslenme biçimi, obezite, sigara kullanımı ve etraf kirliliği neden olabiliyor. Memorial Şişli Hastanesi Beslenme ve Diyet Kısmından Uz. Dyt. Işık Sinem Türkmen, beslenme ve ömür usulünün telomerler üzerindeki tesirleri hakkında bilgi verdi.
Telomerler kritik seviyede kısalınca yaşlanma başlıyor
Telomerler, DNA’nın ucunda yer alan ve DNA’daki genetik bilgiyi koruyan kapaklardır. Hücrede 23 çift kromozom bulunur ve her birinin ucunda telomer yer alır. Telomerler her hücre bölünmesinde kısalmaktadır. Kısa telomerler, sıhhatin berbatlaşması ve erken mevt için bir biyolojik belirteçtir. Kritik seviyede kısalmış olan bir telomer DNA hasarı olarak kabul edildiğinden, er ya da geç tüm döngüsel somatik hücreler kalıcı olarak bölünmeyi durduracak ve yaşlanmaya başlayacaktır. Çalışmalar, genetik faktörlerin telomer ve telomeraz aktivitesini açıklamak için kâfi olmadığını ve hayat üslubunun telomer kısalmasına yol açabileceğini gösteriyor. Ayrıyeten; yaş, cinsiyet, gerilim, fizikî aktivite, sigara kullanımı, etraf kirliliği, beden kitle indeksi, alkol tüketimi, beslenme hali, eser elementler ve vitamin alımı, kronik inflamasyon, sosyoekonomik durum ve baba yaşı üzere birçok faktör telomer uzunluğu ile ilişkilendirilmektedir.
Uyku yoksunluğu ve sigara telomerleri kısaltıyor
Tütün eserleri, lipidler, proteinler, DNA ve telomerler dahil öbür hücresel yapılara ziyan veren ve çeşitli inflamasyon biyobelirteçlerini artıran hür radikaller üretir. 40 yıllık bir müddet boyunca günde bir paket sigara, telomer uzunluğunun ek 18’lik kaybına muadildir. Uyku yoksunluğu (5 saatten az), bilişsel maharetleri ve ruh halini olumsuz tesirler ve telomerleri, kâfi uyku alanların telomerlerine kıyasla 6 kısaltır. Alkol kullanmayanlar ile alkol tüketim oranı en yüksek küme ortasındaki telomer uzunluğu farklılıkları biyolojik yaştaki 10 yıllık fark olarak gösterilebilir. Süratli telomer kısalması ile depresyon ve yüksek fobik anksiyete üzere ruhsal bozukluklar ortasında da müspet bir ilgi vardır.
Obezite telomer uzunluğunu azaltıyor
Yapılan çalışmalar telomer uzunluğunun, beslenme durumu ve sağlıklı ömür usulleri ile alakalı olduğu göstermektedir. Vitaminler, mineraller ve öteki biyoaktif diyet bileşenler üzere kimi beslenme faktörleri telomerleri çeşitli sistemlerle direkt yahut dolaylı olarak etkileyebilir. Obez bireylerin olağan kilo aralığında olan bireylerden daha kısa telomerlere sahip olduğu bilimsel çalışmalarla kanıtlanmıştır. Bedendeki fazla yağ dokusu, telomer kısalmasına neden olabilen kronik ve sistemik bir inflamatuar durumun tetiklenmesinde kıymetli bir rol oynar. Çok kilolu yahut obez adölesanlarla yapılan 2 aylık bir kalori kısıtlamalı diyet çalışması, diyetin, bilhassa en kısa uzunluklu olan telomerlerin artmasıyla sonuçlandığını göstermiştir.
Akdeniz diyeti telomer uzunluğunu koruyor
Akdeniz diyeti, zerzevat, meyve, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, tam tahıllar, zeytinyağı ve deniz eserlerine yük verilen bir beslenme halidir. Akdeniz diyeti, Omega-3 ve resveratrol üzere yüksek ölçüde antioksidan bileşikler ve lif içermesi sebebiyle oksidatif gerilim belirteçleri ve iltihaplanma düzeyini azaltır. Akdeniz diyetini uygulayan bireylerde yapılan 5 yıllık takip sonucunda, telomerdeki değişikliklerin beden yükü ölçümlerindeki değişikliklerle aykırı orantılı olduğunu gözlemlenmiştir. Bilhassa tam tahıllardan ve kepekli tahıllardan gelen diyet lifi alımı, bayanlarda telomer uzunluğu üzerinde olumlu bir tesire sahiptir.
Polifenoller ve kurkumin telomer ömrünü uzatıyor
Polifenoller genelde bitkilerde bulunan, telomer uzunluğu ve organizma yaşlanması üzerinde de olumlu tesirler gösteren doğal bileşenlerdir. Yapılan bir çalışmada, nizamlı olarak çay içen yaşlı Çinlilerin telomerlerinin daha uzun olduğu bulunmuştur. Yakın vakitte yapılan bir araştırma, 8 hafta boyunca yeşil çay desteği alan obez bayanların, destekten sonra telomerlerinde kıymetli bir artış olduğunu göstermiştir. Zerdeçalının etkin bileşeni olan kurkumin polifenollere benzeri özelliklere sahiptir. Kurkumin içeren diyetlerle beslenen farelerin, başka hayvanlara kıyasla DNA hasarında azalma ve daha uzun telomere sahip oldukları tespit edilmiştir.
Meditasyon yapmak yaşlanmayı geciktiriyor
Meditasyon, dikkati ve farkındalığı odaklamayı ve duygusal sakinliği teşvik etmeyi amaçlayan bir küme öz-düzenleme uygulamasından oluşur. Bu tıp uygulamalar genel olarak, nefes alma (örneğin, nefes almanın farkındalığı); benliğin yahut kişinin etrafının açık farkındalığını sürdürmekten oluşan açık izleme meditasyonu, yoga üzere fizikî aktiviteyi içeren uygulamalardır. Meditasyon uygulamalarının, telomer yıpranmasını önleyebileceği yahut telomer uzunluğunu artırabileceği bilinmektedir.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
