“Kiev’den, Ukrayna kaynaklarına bağımlı habercilik yapılıyor”
Tarihi kaynaklar, savaş muhabirliğinin Kırım Savaşı’nda kıymet kazandığını yazıyor. Savaşların büyük haber olduğunu ve o nedenle muhabirlerin herkesin kaçtığı yere gitmek istediğini belirten Prof. Dr. Süleyman İrvan, muhabirlerin can güvenliklerine kıymet vermeleri ve kendileri için yayınlanan kılavuzlardaki ihtarlara dikkat etmeleri gerektiğini söz ediyor. İrvan, “Savaş bölgesindeki muhabirler ekseriyetle Ukrayna kaynaklarına bağımlı kaldılar. Barış gazeteciliğinin eksikliği hissedildi. Türk medyası barış uğraşlarına odaklanabilirdi.” dedi.
Üsküdar Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Yeni Medya ve Gazetecilik Kısım Lideri Prof. Dr. Süleyman İrvan, Rusya-Ukrayna ortasındaki savaşa değinerek savaş muhabirliği hakkında değerlendirmelerde bulundu ve tavsiyelerini paylaştı.
Savaş muhabirliği Kırım Savaşı’nda değer kazandı
Prof. Dr. Süleyman İrvan, ‘Tarihi kaynaklar savaş muhabirliğinin 1853-1856 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya ortasında gerçekleşen Kırım Savaşı’nda değer kazandığını yazıyor.’ dedi ve kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İngiliz The Times gazetesi muhabiri William Howard Russell da bu savaşı haberleştiren birinci savaş muhabiri olarak kabul ediliyor. O günden bu yana tüm savaşlarda savaş muhabirleri misyon yaptı. Savaşlar haber pahası yüksek olaylardır. Hatta gazeteciliğin meşhur ‘Kan varsa manşet olur’ kelamı en çok da savaşlar için geçerlidir. Savaş büyük haberdir o nedenle birçok muhabir savaş bölgesinden haber geçmeyi, savaş bölgesinde olmayı, herkesin kaçtığı yere gitmeyi ister.”
Muhabirlerden yanlışsız ve muteber haberler bekleniyor
Savaş muhabirliğini tek bir boyutta değerlendirmenin mümkün olmadığını vurgulayan Prof. Dr. Süleyman İrvan, “Örneğin Rusya-Ukrayna savaşını ele aldığımızda bu savaşı takip eden Rus, Ukrayna ve Türk medyası muhabiri tıpkı pozisyonda değildir. Rus medyası muhabiri saldıran, işgalci ülkenin medyasına haber yaparken, Ukrayna medyası muhabiri ülkesini işgale karşı savunan konumdadır. Türk medyası ya da başka ülke medyalarının muhabirleri ise daha çok gözlemci durumundaki muhabirlerdir. Bizim muhabirlerden beklediğimiz, savaşa ait gerçek, teyitli ve sağlam haberler geçmeleridir.” sözlerini kullandı.
Sosyal medya savaş propagandası alanı oldu
Sosyal medyada insanların Rusya Ukrayna savaşında yaşadıklarını, şahit oldukları kıymetli anları, çatışmaları ya da bombalamaları anında cep telefonlarıyla kaydederek aktarabildiklerine dikkat çeken Prof. Dr. Süleyman İrvan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Biz buna yurttaş haberciliği ya da şahit haberciliği diyebiliriz. Alandaki gazeteciler nadiren sıcak çatışmaların içinde kalıyorlar, halbuki her sıcak çatışma anında orada birileri bu anları kaydedebiliyor. Bu savaşın toplumsal medyadan canlı yayımlanan birinci savaş olduğunu belirtmiştim. Bu durumda kıymetli olan, toplumsal medyadan paylaşılan imgelerin gerçek ve aktüel olup olmadığıdır. Toplumsal medya elbette birebir vakitte savaş propagandası alanı. Çatışan taraflar toplumsal medyayı kendi lehlerine olacak biçimde kullanmaya çabalıyorlar. Elbette toplumsal medya alandaki gazeteciler için de kıymetli bir bilgi kaynağı. Fakat toplumsal medyadan gelen her bilginin, her imajın, fotoğrafın, görüntünün kullanılmadan evvel kesinlikle doğrulanması gerekiyor. Gazetecilerin savaş bölgesinden aktardıkları da tıpkı toplumsal medyadakiler üzere manipülatif olabiliyor. Zira resmi kaynaklar da savaş vaktinde gazetecileri yanıltan bilgiler aktarabiliyor yahut muhabirler şuurlu ve kasıtlı olarak palavra haber üretebiliyorlar. Bütün bunlar karşısında da okurların ve izleyicilerin dikkatli olması gerekiyor.”
Ukrayna kaynaklarına bağımlı habercilik yapıldı
Türk medyasının başından itibaren bu savaşa daha fazla ehemmiyet verdiğini vurgulayan Prof. Dr. Süleyman İrvan, “Neredeyse her televizyon kuruluşu, büyük gazeteler muhabirlerini Ukrayna’ya ya da Ukrayna hududundaki ülkelere gönderdi. Medya tıpkı ilgiyi Taliban Afganistan’da idaresi devraldığında göstermemiş, az sayıda muhabir Afganistan’a gidebilmişti. Kuşkusuz bunda yakınlık faktörünün katkısı var lakin Ukrayna’nın bir Avrupa ülkesi olarak görülmesinin de bir katkısı olduğu söylenebilir. Genel olarak muhabirler başşehir Kiev’den ve genelde Ukrayna kaynaklarına bağımlı bir habercilik yaptılar. Bu kıymetli bir eksiklikti. Savaşın bir de öteki tarafı var lakin biz haberlerde öteki tarafı göremedik, tahminen görebilmemiz de mümkün değildi lakin medya bunu denemedi.” dedi.
Türk medyası barış gazeteciliğine uğraş harcayabilirdi
Barış gazeteciliği eksikliğinin hissedildiğini belirten Prof. Dr. Süleyman İrvan, “Çatışmaları değil barış teşebbüslerini önceleyen, savaşın sıradan insanların hayatlarında yarattığı travmalara ağırlaşan bir gazetecilik anlayışı olabilirdi. Bu savaşta Türk medyası, barış eforlarına daha fazla odaklanabilir ve barış gazeteciliği pratiğini yaşama geçirmek için daha fazla gayret harcayabilirdi.” diye konuştu.
Savaş muhabirleri can güvenliklerine dikkat etmeli
Savaş muhabirliğinin en tehlikeli gazetecilik biçimi olduğunu söz eden Prof. Dr. Süleyman İrvan, “Anadolu Ajansı’nın 2020 yılında yaptığı bir habere nazaran, örneğin 2011 yılında başlayan Suriye iç savaşında 707 basın mensubu öldürülmüştür. Cumhuriyet gazetesinde 2009 yılında yayımlanan bir diğer habere nazaran, 2003 yılında başlayan Irak işgali sırasında 2009 yılına kadar 295 gazeteci öldürülmüştür. Çabucak her savaşta öldürülen yalnızca gerçekler değil birebir vakitte gerçekleri aktarmaya çalışan gazetecilerdir. Ukrayna’daki savaşta da şimdiye kadar 1 Ukraynalı muhabir öldürülmüş, savaş bölgesindeki birçok gazeteci çatışmanın ortasında kalmış ya da atağa uğramıştır. Bu nedenle, savaş bölgesinde vazife yapan muhabirlerin can güvenliği konusuna azami ihtimam göstermeleri ve ferdî güvenliklerinin yapılacak haberden daha değerli olduğunu unutmamaları gerekiyor.” dedi.
Savaş, kahramanlık gösterisi yapılacak mecra değil!
Muhabirlerin savaş bölgelerine gitmeden evvel inançlı habercilik eğitimlerinden geçmeleri gerektiğini belirten Prof. Dr. Süleyman İrvan, “Ancak son Ukrayna savaşında bunların yapılmadığını görüyoruz. Hatta gazetecilikle hiç ilgisi olmayan birtakım içerik üreticilerinin bile savaş bölgesine gidip haber yapmaya çalıştıklarını görüyoruz. Bu en azından onların can güvenlikleri açısından hakikat değil. Savaşın kahramanlık gösterisi yapılacak bir mecra olmadığını anlatabilmemiz lazım.” diye konuştu.
Muhabirler için kapsamlı kılavuzlar yayınlandı
Prof. Dr. Süleyman İrvan, Hudut Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün (RSF) UNESCO ile birlikte muhabirlerin savaş bölgelerinde ne yapmaları gerektiği konusunda kapsamlı bir ‘Gazeteciler İçin Güvenlik Kılavuzu’ hazırladığını söyledi ve kelamlarını şöyle tamamladı:
“Bu kılavuzda savaş bölgesindeki muhabirlerin uymaları gereken kurallar detaylarıyla anlatılıyor. Ayrıyeten, Milletlerarası Gazeteciler Federasyonu da Ukrayna’daki savaşı alandan haberleştiren muhabirler için uyarılar yaptı. Bu ihtarlar ortasında; bağlantı için şifreli aygıtların kullanılması, yer tespitini kolaylaştıracak paylaşımlardan kaçınılması, askeri ve stratejik gayelerden uzak durulması, tek başına seyahat edilmemesi üzere hayati ihtarlar yer alıyor. Savaş bölgesinden haber geçen muhabirlerin bu ikazlara uygun hareket etmeleri en çok da kendi can güvenlikleri açısından değerli. Savaş, teori ile pratik çok farklı denilip geçiştirilebilecek bir durum değildir.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
