Namık Alkan
İZMİR – 12 Eylül’de Alime Mitap’ın şahsen yaşadıklarını anlatan ‘Eylül Karanlığından’ isimli kitabın genişletilmiş 3. Baskısı NotaBene Yayınevi’nden çıktı. Kitap, Mitap’ın yaşadıklarını ve 12 Eylül’de şahit olduklarını fotoğraflarla anlatıyor. Mitap kitabı için, “Benim birinci kitabım, birinci göz ağrım. Yeni baskısının yapılmış olmasından elbette memnunluk duydum lakin öte yandan bir hüzün de hissediyorum. Hüzünlenmem, günümüzde de karanlığın sürmekte oluşundan kaynaklanıyor” diyor.
Devrimci Yol başkanlarından Nasuh Mitap’ın eşi olan Alime Mitap, 12 Eylül’ü onunla birlikte yaşadı. 12 Eylül’de 2 ay Ankara DAL’da, 12 ay da Mamak Askeri Cezaevi’nde olmak üzere toplam 14 ay tutuklu kaldı. Tahliye olduğunda oğlu Ertan 2,5 yaşındaydı. Alime Mitap ile ‘Eylül Karanlığından’ kitabını, 12 Eylül zulmünü ve 25 yıl birlikte yaşadığı Nasuh Mitap’ı konuştuk.
‘EYLÜL KARANLIĞINDAN”, BENİM BİRİNCİ GÖZ AĞRIM’
12 Eylül’den sonra birinci baskısı 1988’de yapılan ‘Eylül Karanlığından’ isimli kitabınız büyük ilgi görmüştü. Kitabınızın yeni baskısının yapılması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Sizin de belirttiğiniz üzere kitabımın birinci baskısı 1988’de yapılmıştı. 2. baskısı ise 2007’de yapıldı. Bu kitapların tükenmiş olması nedeniyle ve talepler üzerine 3. baskı yapıldı.
Bu defa ‘Eylül karanlığından’ hakkında yazılmış değerlendirmelere ve benimle -kitap üzerine- yapılmış röportajlara da yer verildi. Yeni yaptığım fotoğraflardan kimilerini da kitaba dahil ettim. Bu nedenle ‘genişletilmiş 3. baskı’ sözü kullanıldı. ‘Eylül Karanlığından’, benim birinci kitabım, birinci göz ağrım. Yeni baskısının yapılmış olmasından elbette memnunluk duydum lakin öte yandan bir hüzün de hissediyorum. Hüzünlenmem, günümüzde de karanlığın sürmekte oluşundan kaynaklanıyor. Kitabımda fotoğrafları yer alan fotoğraflarım, yeniden tıpkı isimle birçok yerde sergilenmişti. Bunlardan birinde -Dikili standımda (1989)- lise öğrencisi İnan Öner izlenim defterine şunları yazmıştı: “Eylül’den sonra gelen dokuz yıl içinde beşerler, acılar, yıkımlar, dehşetler ve baskılar yaşadılar. Bugün bu “Eylül Karanlığı” ndan sıyrılamamayı yaşıyoruz. Sanki ışık, umudun o parlak ışığı biz “12 Eylül sonrası” jenerasyona hiç görünmeyecek mi? Bu umudu yaratmaya olan katkılarınızdan ötürü teşekkürler.” Bugün 50’li yaşlarında olan İnan’ın yaşıtları ve daha sonraki nesiller ne yazık ki halâ “ışığı, umudun o parlak ışığını” göremediler… Bu gerçeklik, kitabımın yeni baskısının yayınlanmış olmasından duyduğum sevinci gölgeliyor.
O devir ‘Eylül Karanlığından’ ile ne anlatmak istediniz? Kitap birinci yayımlandığında ne çeşit yansılar aldınız?
80 Darbesi sonrasında, 2 ay KOL denilen azap merkezinde, 12 ay da Mamak Askeri Cezaevi’nde olmak üzere 14 ay tutsak kaldım. Cezaevinden çıktıktan sonra da 1990’a dek tutsaklığı devam eden eşim Nasuh’un ziyaretine gittim. Ben tahliye olduğumda 2,5 yaşında olan oğlumuz da bu görüşlere giderken birçok vakit yanımda oluyordu. Gerek tutsaklığım sırasında gerekse görüş yerlerinde yaşadıklarım ve şahit olduklarım, vakitle yüreğimde ağır bir yük oluşturdu. Karanlık hücrelerde, gözlerden uzakta yapılan onca zulmü tesirli bir halde insanların önüne getirmeden huzur bulamayacağımı hissettim. O etapta fotoğraf marifetim imdadıma yetişti. Sevgili dostlarım Ayşe Işık Zarakolu ve Ragıp Zarakolu’nun da teşvikiyle, 1986 ve 1987’yıllarında altmış kadar tablo ve deseni ürettim. Bu fotoğraflar, ‘Eylül Karanlığından’ ismiyle sergilenmeye başladı. Birebir vakitte kitaplaştırıldı. 12 Eylül faşizminin yarattığı kaygı ikliminin hâlâ sürmekte olduğu 1988 ve 1989 yıllarında fotoğraflarım pek çok kişiyi heyecanlandırdı, duygulandırdı. Stantları izleyenler ortasında gözyaşlarını tutamayanlar oluyordu. Devrin zifiri karanlığında bu fotoğraflar birçok kişi tarafından, zorbalığa ve zulme karşı bir ses yükseltilmesi ve direniş olarak değerlendirildi.
1988 Mayıs’ından itibaren İstanbul’un 4 başka semtinde arka arda açılan stant, 12 Eylül’de Ankara’da, Oluşum Sanatevi’nde ağır bir iştirakle açıldı. Aziz Nesin, Şair Adnan Yücel, Jülide Gülizar, Uğur Mumcu, İHD Genel Lideri Nevzat Helvacı, İlber Ortaylı, Akın Birdal, Muammer Erten, Cahit Talas, o açılışa katılanlar ortasındaydı. Bu stantlar sırasında, stant salonlarında bir izlenim defteri bulunduruyorduk. İzleyicilerden bazıları fotoğraflarla ilgili izlenimlerini, his ve kanılarını deftere yazıyorlardı. Ankara standında “Ali Demir, Eğitimci” imzasını taşıyan yazı şöyleydi: “Hiçbir stantta bu derece heyecanlanmadım. İnsanın insanlaşması doğrultusunda verdiğiniz savaşım milyonların ortak sesidir…”
İstanbul’da ise İHD kurucu üyesi ve tutuklu annesi Vahide Açan, şu cümleleri yazmıştı:
“Ben tutuklu annesiyim. Oğlum sekiz yıldır tutuklu. Standa geldiğim vakit demir kapılar, kör pencereler bütün gücüyle önümdeydi… Benim her an yaşadıklarım güya sergilenmişti.”
‘RESİMLERİM İNSANLARIN YÜREĞİNE DOKUNMUŞTU’
Fotoğraflarınız yurtdışında da sergilendi mi?
İstanbul ve Ankara’dan sonra Dikili Festivali’nde sergilenen fotoğraflarım, daha sonra 1989 yılında İsviçre, Almanya, Fransa ve Hollanda’da çeşitli kentlerde sergilendi. İsviçre’de yayınlanan gazetelerden Le Courrier’de, Fati Mansour, stantla ilgili kıymetlendirme yazısını şu cümleyle bitiriyordu: “Sanatçı, daha düzgün bir geleceğe duyduğu hasretle, haksızlıkları çiziyor…” (06.10.1989). Cenevre’de, Ceza Mahkemesi Lideri, Hakim Alain Wyler ise, stant izlenim defterine aşağıdaki notu düşmüştü: “İnsanın içini titreten apaçık gerçeği ve doğruyu söyleyen fotoğraflar. Sanatkarın sanatını ancak birebir halde cüretini de takdir ediyorum. Çektiklerinden, anlatılamayacak derecede etkilendim. Teşekkür ederim. Ne vakit kardeşlik ve barış dolu bir dünya çizebileceksiniz? Umut ederim ki çok yakındır. En derin saygılarımla”.
Yurt içindeki ve yurt dışındaki bu değerlendirmeler ve olumlu yansılar üzerine sevinerek şu kanıya vardım: 12 Eylül karanlığında ülkemizde yapılan insan hakları ihlallerini protesto etmek ve tarihe not düşmek hedefiyle yaptığım fotoğraflarım insanların yüreğine dokunmuştu.
Siz de 12 Eylül karanlığını şahsen yaşadınız. O günlere tekrar dönecek olursak neler söylersiniz? 12 Eylül sizi ve ailenizi nasıl etkiledi, neler yaşadınız?
O devirde ailemizdeki gençlerin birden fazla, küçük kardeşim ve birçok kuzenim cezaevine girdi. Ağabeyim yurt dışına gitmek zorunda kaldı. Kuzenlerimden kimilerinin tutsaklığı uzun yıllar sürdü. Ama aile büyüklerimiz -her ne kadar zorluklar ve kederler yaşamış olsalar da- devrimci çocuklara sahip oldukları için gururluydular.
Ben tahliye olduktan sonra yıllarca Salihli’de annemin meskeninde yaşadım. Oğlumu orada büyüttüm. Olağanüstü komşularımız vardı. Nasuh’a mektup yazarken selamlarını, uygun dileklerini iletmemi isterlerdi. Nasuh da bundan memnunluk duyar ve onlara sıcak bildiriler gönderirdi. O güç yılları, sevgileriyle bizi sarıp sarmalayan bu hoş komşularımızın ve akrabalarımızın ortasında geçirmiş olmak bizim için büyük talihti.
‘BİR DEĞİL, BİRÇOK NASUH’A GEREKSİNİM VAR’
Burada bir parantez açmak istiyorum; 12 Eylül’ü birlikte yaşadığınız Devrimci Yol başkanlarından Nasuh Mitap hakkında neler söylemek istersiniz? Nasuh Mitap, çok sevilen ve kıymet verilen bir devrimciydi. Bugün de bu türlü önderlere muhtaçlık var mı?
Nasuh’la 1974’te Ankara’da Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde öğrenciyken tanıştık. Kısa mühlet sonra evlendik. 25 yılı aşan beraberliğimiz, aslında 100 yıllık tecrübeye eşdeğerdi diyebilirim. Nasuh’un sevgi dolu bir yüreği vardı. Herkesin problemiyle ilgilenir, kaygılarına derman olmaya çalışırdı. Vefatından 1,5 yıl evvel yaşadığımız Seyahat direnişi onu çok keyifli etmiş ve umutlarını artırmıştı. Nasuh mütevazı bir insandı, göz önünde olmayı sevmez, basında yer almayı istemezdi. Bu nedenle, onun kişiliği hakkında daha fazla ayrıntıya girmek istemem.
Sorunuzun son kısmına gelirsek, bence bugün elbette bu türlü önderlere gereksinim var; lakin bu zaten, mucizevi bir biçimde olmuyor. Başkanlar, içinde yetiştikleri sosyo-ekonomik şartlardan, devrin siyasal atmosferinden ve kendi varoluşsal şartlarından bağımsız değerlendirilmemeli. Pek çok arkadaşça da bilindiği ve söz edildiği üzere Nasuh, kendi periyodunda, devrimci çaba sürecinde büyük tesir yaptı, derin bir iz bıraktı. Bu ve burada sayılamayacak birçok pahalı özellikleriyle Nasuh, nadir olarak rastlanabilecek insanlardandı. Bugünün şartlarında ise bu türlü önderlere gereksinim olduğu kesin. Hatta bir değil, birçok Nasuh’a gereksinim olduğunu söylemek yanlış olmaz.
‘12 EYLÜL KARANLIĞINI AKP SÜRDÜRÜYOR’
12 Eylül karanlığının 43. yılında neler söylersiniz?
Şimdi yaşamakta olduğumuz karanlığın o günlerden bağımsız olmadığı açık. 12 Eylül darbesiyle başlayan süreçte adım adım bugünlerin taşları döşendi. Sermayenin istediği bir Türkiye için gerekenler yapıldı. Kurulmuş olan, sömürüye ve ranta dayalı gerici, faşist sistemi sürdürmek için AKP her yola başvuruyor, her türlü usulsüzlüğü fütursuzca yapıyor. Özcesi 12 Eylül karanlığını AKP kendi anlayışı ve sistemleriyle en ağır formda sürdürüyor.
